[BIOLOGIA] Narządy zmysłów i układ nerwowy

Na życzenie Pimpka, materiały z poprzedniego sprawdzianu.

Układ nerwowy

Funkcje u.nerwowego:

-odbieranie za pomocą receptorów bodźców ze środowiska

zewnętrznego i wewnętrznego

-regulacja i koordynacja czynności narządów wewn. i

utrzymywanie stałych warunków wewn.

Neuron-to podstawowa jednostka anatomiczna i funkcjonalna

układu nerwowego. Neuron to komórka nerwowa.

Układ nerwowy dzieli się na:

a) Układ ośrodkowy: mózgowie i rdzeń przedłużony

Mózg:

-mózg otoczony jest 3 oponami: twardą, miękką i pajęczynówką

-szczelina podłużna dzieli mózg na prawą i lewą półkulę

-mózg składa zię z płatów: czołowego, ciemieniowego, skroniowego

i potylicznego

Ośrodki korowe:

Płat czołowy: kojarzeniowe, ruchowe, pisania

Płat ciemieniowy: czuciowe

Płat skroniowy: słuchu i mowy

Płat potyliczny: wzroku

Móżdżek-odpowiada za utrzymanie napięcia mięśniowego, koordynację

ruchów mięśni i utrzymanie równowagi oraz pionowej postawy ciała.

Rdzeń przedłużony-jest częścią mózgowia która łączy się z rdzeniem

kręgowym. Przechodzą przez niego wszystkie impulsy na drodze

mózg-rdzeń kręgowy. Znajdują się w nim ośrodki nerwowe związane

z nerwami czaszkowymi. Kontroluje on też odruchy takie jak ssanie,

połykanie, żucie, kichania, kaszlu czy pocenia się. Najważniejsze jego

ośrodki to ośrodek oddechowy, naczynioruchowy, wymiotny,

czynności serca i przemiany materii.

Rdzeń kręgowy:

-znajduje się w kanale kręgowym

-odchodzą od niego nerwy rdzeniowe

-jest otoczony trzema oponami

Odruch-to automatyczna reakcja efektora na bodziec zachodząca przy

udziale układu ośrodkowego. Droga od receptora do efektora nosi nazwę

łuku odruchowego. Łuk odruchowy umożliwia szybką reakcję obronną.

Ten typ reakcji zachodzi bez użycia mózgu, tylko z rdzeniem kręgowym.

Odruchy można podzielić na bezwarunkowe (wrodzone) i warunkowe

(nabyte). Przy bezwarunkowych zasadniczą rolę odgrywa rdzeń kręgowy,

a warunkowych kora mózgowa.

b) Układ obwodowy: nerwy czaszkowe i rdzeniowe

Nerwy obwodowe- pośredniczą w komunikacji między mózgiem i rdzeniem

kręgowym a narządami. Można je podzielić na:

-nerwy czuciowe (przewodzące bodźce czuciowe)

-nerwy ruchowe (przewodzące bodźce ruchowe)

-nerwy mieszane (czuciowo-ruchowe, przewodzące bodźce czuciowe do

rdzenia i ruchowe do rdzenia kręgowego)

Budowa układu obwodowego:

-12 par nerwów czaszkowych (wszystkie typy)

-31 par nerwów rdzeniowych (mieszane)

c) Układ autonomiczny: u.współczulny i przywspółczulny

Działanie tego układu jest niezależne od naszej woli. Układy współczulny

i przywspółczulny działają przeciwstawnie. Układ współczulny ma przewagę w

sytuacjach stresowych, a przywspółczulny podczas odpoczynku.

Najważniejsze czynności tych układów:

-rozszerzanie/zwężanie źrenicy

-pobudzenie/hamowanie wydzielania śliny

-przyspieszenie/hamowanie akcji serca

-rozkurczanie/zwężanie oskrzeli

-zwężanie/rozszerzanie naczyń krwionośnych (wzrost/spadek ciśnienia krwi)

Narząd wzroku

Narząd wzroku:

a)gałka oczna

-położona w oczodole

-największą jej część zajmuje ciało szkliste

-odchodzi od niej nerw wzrokowy

-ściana gałki składa się z trzech błon:

twardówki (przechodzi w rogówkę, warstwa ochronna)

naczyniówki (przechodzi w tęczówkę, duża ilość naczyń krwionośnych)

siatkówki (warstwa światłoczuła, znajdują się w niej komórki światłoczułe: pręciki i czopki)

b)aparat ochronny

-powieki i rzęsy

-narząd łzowy

Skład łez:

-woda

-sól

-substancje bakteriobójcze

Źrenica-otwór o zmiennej wielkości znajdujący się w środku tęczówki

Soczewka-soczewka to część oka w której obraz zostaje pomniejszony i odwrócony. Jest ona odpowiedzialna za akomodację, ponieważ przy zwężaniu soczewki możemy widzieć z daleka, a przy rozszerzaniu-z bliska.

Akomodacja-przystosowanie oka do widzenia na dalekie i bliskie odległości. Odpowiada za nią zwężanie i rozszerzanie się soczewki.

Adaptacja-przystosowanie oka do widzenia w różnych warunkach świetlnych. Odpowiadają za nią pręciki (widzenie o zmroku) i czopki (widzenie przy pełnym oświetleniu) umiejscowione w siatkówce.

Wady wzroku:

a) krótkowzroczność

polega na skupianiu promieni świetlnych przed siatkówką, czego skutkiem jest słabsze postrzeganie przedmiotów oddalonych.

b) dalekowzroczność

polega na skupianiu promieni świetlnych za siatkówką co utrudnia widzenie przedmiotów bliskich.

c) astygmatyzm

polega na nieprawidłowym wykrzywieniu rogówki lub soczewki co przejawia się zniekształceniem widzianego obrazu.

d) daltonizm

wada ta polega na zaburzeniach w rozpoznawaniu barw.

e) zez

zez to odchylenie gałek ocznych od prawidłowego ustawienia.

Choroby wzroku:zapalenie spojówek, jęczmień, jaskra, zaćma i odwarstwienie siatkówki.

Narządy czucia, smaku i powonienia

Narządy czucia:

a) narządy czucia powierzchniowego:

-występują w skórze (w postaci ciałek)

-rozmieszczone nierównomiernie

-wrażliwe na bodźce takie jak: ciepło, zimno, ból, ucisk, pieczenie, swędzenie itp.

b) narządy czucia głębokiego:

-umiejscowione głebiej pod skórą (mięśnie, stawy, więzadła)

-odbierające różne wrażenia od mięśni, stawów (np. stan zapalny)

-są podobne do ciałek czucia

-dzięki nim oceniamy ciężar, kształt, plastyczność przedmiotu

Bodźce z receptorów czuciowych nerwami czuciowymi docierają do mózgu.

Smak- jest zmysłem chemicznym co oznacza że receptory reagują pobudzeniem na bodźce chemiczne. Receptory smakowe (występujące w postaci kubków smakowych umiejscowionych w brodawkach językowych) odbierają 4 podstawowe smaki: słodki, słony, kwaśny, gorzki.

Droga smaku:

jama ustna -> kubek smakowy pobudza receptory smakowe -> nerw -> ośrodek smaku

w płacie ciemieniowym

Węch- również należy do zmysłów chemicznych. Rozpoznaje on substancje lotne zawarte

w powietrzu. Wrażenia węchowe powstają w wyniku drażnienia receptorów przez te substancje. Receptorami są komórki w błonie śluzowej jamy nosowej. W wyniku pobudzenia tych receptorów dochodzi do wytworzenia bodźca który przez nerw wysyła sygnał do ośrodka węchowego w płacie skroniowym.

Narządy słuchu i równowagi

Ucho-narząd słuchu i równowagi. Zmysł słuchu polega na odbioru fal dźwiękowych o określonej częstotliwości. Wrażenia te docierają do zakończeń nerwowych w uchu wewnętrznym i przekazywane do ośrodka słuchu w płacie skroniowym.

Budowa ucha:

a) ucho zewnętrzne:

-małżowina uszna (zbudowane z chrząstki, jej zadaniem jest kierowanie dźwięku do przewodu słuchowego)

-przewód słuchowy zewnętrzny (przewód pokryty jest włoskami, umieszczone w nim gruczoły łojowe produkują woskowinę)

b) ucho środkowe:

-jama bębenkowa (przestrzeń ograniczona błoną bębenkową wypełniona powietrzem i połączona z gardłem trąbką Eustachiusza)

-kosteczki słuchowe (kowadełko, młoteczek i strzemiączko-wzmacniają i przenoszą drgania błony bębenkowej do ucha wewn.)

-trąbka słuchowa/Eustachiusza (umożliwia utrzymanie jednakowego ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej)

c) ucho wewnętrzne(błędnik kostny):

-przedsionek

-kanały półkoliste (trzy kanały półkoliste wypełnione limfą i kamykami słuchowymi to narządy równowagi)

-ślimak (narząd ślimakowy to najważniejsza część ucha odpowiadająca za odbieranie dźwięków

Droga dźwięku:

małżowina uszna -> przewód słuchowy -> drgania błony bębenkowej -> kosteczki słuchowe ->ślimak (komórki receptorowe) -> nerw słuchowy -> płat skroniowy (kora mózgowa)

Wpływ hałasu na u.nerwowy:

-zaburzenia czucia

-wzmożona pobudliwość

-bezsenność

-kłopoty z koncentracją

-bóle i zawroty głowy

(ludzie starsi są bardziej wrażliwi na hałas)